Ontmoetingscentra 3.0 –Verspreidings- en implementatieimpuls (VIMP)
Samenvatting
Mensen met dementie en mantelzorgers voelen zich nadat de diagnose dementie gesteld is vaak aan hun lot overgelaten. Zij hebben behoefte aan informatie, advies, betekenisvolle activiteiten en emotionele steun. Hoewel er verschillende vormen van groepsgerichte ondersteuning bestaan, zoals in Ontmoetingscentra voor mensen met dementia en hun mantelzorgers en andere dagvoorzieningen maken veel mensen daar niet gebruik van. Een van de redenen is dat mensen vinden dat groepsondersteuning niet aansluit bij hun behoeften en wensen.
De afdeling Psychiatrie van Amsterdam UMC, locatie VUmc, onderzocht daarom in de periode 2016-2019, in samenwerking met Dirkse Anders Zorgen (DAZ), Dementelcoach, Alzheimer Nederland en 24 ontmoetingscentra in verschillende regio’s door het hele land, een nieuw, geïndividualiseerd, programma, genaamd Ontmoetingscentra 3.0. Hierbij bieden ontmoetingscentra drie nieuwe interventies aan, namelijk: 1) DemenTalent, waarbij mensen met dementie op verschillende plekken in de wijk, zoals een sportvereniging, speeltuin, groenvoorziening of winkel vrijwilligerswerk doen op basis van hun talenten en wensen; 2) Dementelcoach, waarbij mantelzorgers telefonische coaching ontvangen; en 3) STAR-online, een internet cursus voor mantelzorgers over het omgaan met dementie.
De resultaten van Ontmoetingscentra 3.0 waren zeer positief en kosteneffectief: DemenTalent-deelnemers hadden minder gedrags- en stemmingsontregelingen en hun mantelzorgers voelden zich minder belast. Mantelzorgers die van Dementelcoach of STAR online gebruik maakten waren bovendien gelukkiger dan mantelzorgers (in een landelijke referentiegroep) die geen ondersteuning ontvingen. Om dit programma landelijk te verspreiden heeft VUmc samen met DAZ, Dementelcoach en Alzheimer Nederland in de periode 2020-2022 verschillende acties ondernomen.
Doel
Verspreiding en implementatie van het bewezen effectieve programma Ontmoetingscentra 3.0 bij Ontmoetingscentra in Nederland, zodat meer mensen met dementia en mantelzorgers hiervan kunnen profiteren.
Methode
Verspreiding en implementatie van het geïndividualiseerde programma Ontmoetingscentra3.0 door middel van cursussen, lezingen en workshops, mailings met informatiebrochures naar Ontmoetingscentra, Gemeenten, Zorgkantoren, Ziektenkostenverzekeraars en beleidsmakers, verspreiding van het Draaiboek Ontmoetingscentra3.0 en de handreiking Werken met vrijwilligers met dementia, en via videos over DemenTalent, Dementelcoach en STAR op het YouTube kanaal Ontmoetingscentra 3.0. De verspreiding is tevens geëvalueerd.
Resultaten
Het VIMP project bood de mogelijkheid een grote campagne te voeren om verschillende relevante stakeholders te informeren over het nieuwe, aanvullende programma Ontmoetingscentra 3.0 en de drie nieuwe interventies daarbinnen, DemenTalent, Dementelcoach en STAR Online, alsook over de effectiviteit hiervan zoals gebleken uit wetenschappelijk onderzoek. Hierdoor is hierover meer bekendheid ontstaan bij professionals, managers, gemeenten, zorgkantoren en zorgverzekeraars, en publiek. De campagne heeft ook geleid tot een aantal acties van Alzheimer Nederland (landelijk bureau) om meer bekendheid te geven aan Ontmoetingscentra en Ontmoetingscentra 3.0 onder publiek en professionals, in de Dementienetwerken, en onder politici. Verder is vanuit het project intensief bijgedragen aan de ‘Inspiratiewijzer dagactiviteiten voor mensen met dementie’ voor Gemeenten en hun partners, opgesteld door ZonMw en voorjaar 2022 uitgekomen https://inspiratiewijzerdementie.zonmw.nl/
De campagne is voorts succesvol geweest in de zin dat veel managers van Ontmoetingscentra inderdaad hun personeel hebben gestimuleerd om de cursus Ontmoetingscentra 3.0 te doen. In de cursus zijn de deelnemers aan de hand van het Draaiboek Implementatie Ontmoetingscentra 3.0 geïnformeerd over de drie interventies en, onder meer, wegwijs gemaakt in het stapsgewijs uitwerken van een implementatieplan en het opstellen van een subsidieaanvraag naar de gemeente (een voorbeeld hiervan is ook opgenomen in het Draaiboek Ontmoetingscentra 3.0). De opkomst bij de cursussen is (ondanks de beperkende maatregelen vanwege COVID) goed geweest: in totaal 83 deelnemers in 4 tweedaagse cursussen. Daarnaast zijn twee tweedaagse online trainingen(2x3uur) met terugkomdag (3 uur) verzorgd om coach volgens de principes van Dementelcoach te worden, waaraan nog 5 cursisten hebben deelgenomen. De getrainde coaches gaan in hun eigen ontmoetingscentra telefonische coaching bieden. Naast de cursussen is vanuit het project implementatiebegeleiding c.q. advies aan individuele ontmoetingscentra geboden bij het invoeren van DemenTalent (12), Dementelcoach (5), en STAR online (6), is via de helpdesk Ontmoetingscentra per email informatie verschaft, en is het Draaiboek Ontmoetingscentra 3.0 onder geïnteresseerden verspreid.
De cursussen hebben het gewenste effect gehad, namelijk dat Ontmoetingscentra de nieuwe interventies of delen daarvan zijn gaan aanbieden, of de intentie hebben hiermee op korte termijn te starten. Een substantieel deel van de cursisten is bovendien bereid de verdere disseminatie te ondersteunen door kennisdeling. Het Landelijk Platform Ontmoetingscentra Dementie i.o. (voorheen Landelijke Werkgroep OC) met haar jaarlijkse cursussen, nieuwsbrief, helpdesk en landelijke bijeenkomst/studiedag is daarvoor een geschikt platform. De materialen die zijn ontwikkeld (Draaiboek Implementatie Ontmoetingscentra3.0, handreiking Werken met vrijwilligers met dementie, introductiefilms over de drie interventies, 9 filmportretten van deelnemers aan de drie interventies op YouTube kanaal Ontmoetingscentra 3.0 en informatiebrieven voor de verschillende doelgroepen (zorgverzekeraar, gemeenten, verwijzers, aanbieders vrijwilligersplekken) zijn goede tools om de verdere implementatie te ondersteunen.
De daadwerkelijk implementatie lijkt vooral in 2022 en 2023 op gang te komen, na grote vertraging door de Corona epidemie in 2020 en 2021, waarbij met name de (opstart van) DemenTalent-projecten vrijwel allemaal stillagen. Uit de evaluatie die wij voorjaar 2022 hebben gehouden onder cursisten blijkt dat 43% van de respondenten aangeeft dat in hun ontmoetingscentrum (OC) een of meer van de nieuwe interventies zijn ingevoerd (12 DemenTalent, 1 Dementelcoach en 9 STAR online). Daarnaast zeggen nog eens 12 OC dat zij elementen van DemenTalent toepassen, 15 van Dementelcoach en 2 van STAR. Deze aantallen zijn na voorjaar 2022, nadat de beperkende maatregelen waren opgeheven, alleen maar toegenomen (blijkt uit mondelinge informatie). Er zijn bovendien aardig wat cursisten (49%) die in de evaluatie enquête hebben aangegeven dat hun organisatie de intentie heeft om dit najaar of komend jaar 2023/2024) een of meer van de interventies in hun ontmoetingscentrum te gaan invoeren (11 DT, 6 DC, 7 STAR). 11 van hen hebben het subsidieverzoek al ingepland. Van de subsidieaanvragen die in 2021 al waren ingediend (7) is het merendeel (5, 71%) gehonoreerd. In twee gevallen is de aanvraag bij de gemeente niet gehonoreerd.
Reacties op het Ontmoetingscentra 3.0 programma zijn over het algemeen positief, zowel bij Ontmoetingscentra (medewerkers en managers) als gemeenten (blijkens subsidietoekenningen en gesprekken die zijn gevoerd met gemeenten door medewerkers van ontmoetingscentra en de projectmedewerkers van het VIMP project). Echter, personeelstekorten, mede ontstaan door uitval en bezuinigingen leggen verhoogde druk op de medewerkers van Ontmoetingscentra, wat vertraging van de opschaling van het nieuwe aanvullende ondersteuningsprogramma oplevert. Dat effect zal de komende jaren aanhouden, verwachten de onderzoekers, tenzij gemeenten en zorgverzekeraars besluiten dit aanvullende individuele ondersteuningsaanbod voor thuiswonende mensen met dementie en hun mantelzorgers te omarmen en extra (financieel) te ondersteunen.
Al met al kan worden geconcludeerd dat de campagne richting verschillende doelgroepen/stakeholders goed is verlopen, dat een deel van de ontmoetingscentra waarvan personeelsleden de cursus hebben gevolgd, de nieuwe interventies al heeft ingevoerd of daar delen van toepast, of plannen heeft om een of meer van de interventies binnen een of twee jaar in te voeren.
Producten
Draaiboek Implementatie Ontmoetingscentra 3.0
Doelgroep: managers en personeel van Ontmoetingscentra die de nieuwe interventies DemenTalent, Dementelcoach en STAR online willen invoeren bij hun eigen centrum.
Brochure Publiekssamenvatting onderzoeksresultaten Ontmoetingscentra 3.0 (Nederlandse versie en Engelse versie) Nederlandse versie op website Ontmoetingscentra: Info OC3.0 – helpdesk OC (ontmoetingscentradementie.nl)
Engelse versie op MeetingDem website: https://www.meetingdem.eu/wp-content/uploads/2021/11/EN-iMCSP-summary-results-DEF-2.pdf
Doelgroep: algemeen publiek, mensen met dementie, mantelzorgers en professionals.
Cursus Ontmoetingscentra 3.0 over invoering DemenTalent, Dementelcoach, STAR online
Doelgroep: managers en personeel van Ontmoetingscentra die betrokken zijn bij invoering en uitvoering van de nieuwe interventies.
YouTube kanaal Ontmoetingscentra 3.0 waarop introductiefilms over de drie interventies van OC3.0 en 9 Filmportretten over DemenTalent, Dementelcoach en STAR online en een aantal ervaringsverhalen van mantelzorgers zijn te vinden. https://www.youtube.com/channel/UCI3kRVVTGHf4ZX0Ly-7s0Wg/videos
Doelgroep: publiek, professionals, gemeenten, zorgkantoren en andere relevante stakeholders die zich willen informeren over het nieuwe aanvullend programma bij Ontmoetingscentra en het belang van implementatie bij Ontmoetingscentra.
Engels ondertitelde videofilm Ontmoetingscentra 3.0 op MeetingDem website
https://www.meetingdem.eu/publications/publicatons-non-mcsp/
Doelgroep: Professional en managers van Ontmoetingscentra in het buitenland (binnen en buiten Europa)
Handreiking Werken met vrijwilligers met dementie
https://ontmoetingscentradementie.nl/wp-content/uploads/2021/12/VU-handreiking-december-2021-v1.0DEF-gecomprimeerd.pdf
Doelgroep: locaties (bedrijven, maatschappelijk voorzieningen, zoals sportvoorzieningen, clubs, verenigingen, winkels, scholen, kennisinstellingen) die mensen met dementie als vrijwilligers in hun organisatie betrekken en hen daarmee de mogelijkheid bieden sociaal te participeren en betekenisvolle activiteiten te hebben.
Contact
- Prof.dr. Rose-Marie Dröes (VUmc): rm.droes@amsterdamumc.nl
- Ruud Dirkse (DAZ): ruud@anderszorgen.nl
- Saskia Danen (Dementelcoach): saskia.danen@casema.nl
Publicaties
Dröes, R. M., van Rijn, A., Rus, E., Dacier, S., & Meiland, F. (2019). Utilization, effect, and benefit of the individualized Meeting Centers Support Program for people with dementia and caregivers.Clinical interventions in aging, 14, 1527–1553. Download het artikel.
Van Rijn, A., Meiland, F., & Dröes, R. M. (2019). Linking DemenTalent to Meeting Centers for people with dementia and their caregivers: a process analysis into facilitators and barriers in 12 Dutch Meeting Centers. International psychogeriatrics, 31(10), 1433–1445.
Van Rijn, A., Meiland, F., & Dröes, R. M. (2020). Linking two new E-health caregiver interventions to meeting centres for people with dementia and their carers; a process evaluation. Aging & mental health, 24(8), 1316–1325.
Innovatiekring Dementie (2019). Nieuw: Ontmoetingscentra3.0 met individueel ondersteuningsprogramma. Redactioneel artikel op website Innovatiekring Dementie 18-6-2019
Samenwerkingspartners
VUmc, DAZ, kenniscentrum DemenTalent, Cooperatieve Vereniging Dementelcoach, Alzheimer Nederland