Exergaming

Evaluatie van effectiviteit, kosteneffectiviteit en implementatie van exergaming in dagvoorzieningen voor mensen met dementie en hun mantelzorgers

Samenvatting

Exergaming kan worden gedefinieerd als ‘lichaamsbeweging die interactief wordt gecombineerd met cognitieve stimulatie in een spelomgeving’. Met behulp van technologie worden lichaamsbewegingen van de deelnemers gevolgd, die daarmee het verloop van een digitaal spel op een aangesloten scherm kunnen beïnvloeden. Interactief fietsen voor een beeldscherm is een vorm van exergaming.

Dit onderzoek onderzocht het effect, de kosteneffectiviteit en de implementatie van exergaming (interactief fietsen) in dagcentra voor mensen met dementie.

Doel

Onderzoeken van het effect en de kosteneffectiviteit van exergaming in vergelijking tot reguliere activiteiten in dagcentra. Inzicht in de voorwaarden voor succesvolle implementatie van exergaming voor mensen met dementie in dagcentra.

Methode

Het effect van exergaming op mensen met dementie en hun mantelzorgers werd onderzocht in een cluster gerandomiseerde trial (RCT) met drie meetmomenten (baseline, na 3 en 6 maanden). Deelnemers aan exergaming werden op een aantal uitkomstmaten vergeleken met een controlegroep die gebruikelijke activiteiten in het dagcentrum ontving. Uitkomstmaten voor de persoon met dementie waren fysieke activiteiten, mobiliteit, fysiek, cognitief, emotioneel en sociaal functioneren, en kwaliteit van leven, en voor de mantelzorgers kwaliteit van leven, ervaren belasting, en positieve zorgervaringen.

Een economische evaluatie vanuit maatschappelijk perspectief werd uitgevoerd om de kosteneffectiviteit van exergaming ten opzichte van gebruikelijke zorg te beoordelen. Primaire uitkomstmaten hierbij waren fysieke activiteit en mobiliteit van de deelnemers met dementie, en Quality Adjusted Life Years (QALY's) van deelnemers met dementie en hun mantelzorgers.

Om te onderzoeken hoe exergaming werd geïmplementeerd in de dagcentra tijdens de RCT, en om inzicht te krijgen in de voorwaarden voor succesvolle implementatie, werd ook een procesevaluatie uitgevoerd. Daarbij werden zowel kwantitatieve als kwalitatieve data verzameld. Gebaseerd op de Britse Medical Research Council (MRC) richtlijn voor procesevaluatie, werden drie typen bevorderende en belemmerende factoren voor implementatie van exergaming geïnventariseerd: contextuele factoren, implementatiefactoren en mechanismen van impact factoren.

Resultaten

De exergaming interventie werd in 11 dagcentra aangeboden, en de controle interventie in 9 dagcentra. In totaal namen 112 mensen met dementie en hun mantelzorgers (73 in de exergaming groep, 39 in de controlegroep) aan de studie deel.

Bij de mensen met dementie werden geen effecten van exergaming gevonden op de primaire uitkomsten: mobiliteit van de onderste ledematen en lichamelijke activiteit (in minuten per week). Op enkele secundaire uitkomsten (cognitief functioneren en sociaal functioneren) bleek exergaming wel effectief. Voor mantelzorgers werden positieve effecten aangetoond op distress veroorzaakt door de neuropsychiatrische symptomen van de persoon met dementie en gevoel van competentie.

Er werden verder geen effecten aangetoond op emotioneel en lichamelijk functioneren van de deelnemers met dementie, kwaliteit van leven van mensen met dementie en hun mantelzorgers, of positieve zorgervaringen van mantelzorgers.

Er werden wel enkele (niet-statistische significante) klinisch relevante tendensen van kleine tot middelgrote verbetering waargenomen in het voordeel van de exergaming groep. Dit betrof onder meer de fysieke activiteit per week, interesse/plezier, aantal valincidenten en kwaliteit van leven zoals gerapporteerd door de deelnemers met dementie zelf en door hun mantelzorgers. Aanbevolen wordt om het effect van exergaming op deze uitkomstmaten verder te onderzoeken in grootschaliger onderzoek.

Wat betreft de implementatie van exergaming, bleken bevorderende en belemmerende factoren in alle drie de categorieën (contextuele factoren, implementatiefactoren en mechanismen van impact factoren) voor te komen. Op basis hiervan zijn aanbevelingen voor implementatie geformuleerd (download de factsheet). Bijna alle deelnemers vonden exergaming leuk om te doen en mantelzorgers en medewerkers van dagcentra beschouwden het als een waardevolle en nuttige activiteit.

Contact

Dr. Joeke van de Molen-van Santen, onderzoeker: joekevansanten@gmail.com
Dr. Franka Meiland, projectleider: fj.meiland@amsterdamumc.nl

Publicaties

Van der Molen-van Santen, J.M. (2021). Remember to play … and stay active! Evaluation of the effects, cost-effectiveness and implementation of exergaming for people living with dementia and their informal caregivers. Academisch proefschrift, Vrije Universiteit. Download het proefschrift.

Hendriks, C., Van Santen, J., Dröes, R.M., Boverhof, M, Meiland, F.J. Op de fiets door de Italiaanse heuvels; exergaming laat mensen met dementie bewegen en genieten. Denkbeeld; tijdschrift voor psychogeriatrie, 2021 (1):34-37.

Van Santen, J., Dröes, R.M., Schoone, M., Blanson Henkemans, O.A., Bosmans, J.E., Van Bommel, S., Hakvoort, E., Valk, R., Scholten, C., Wiersinga, J., Smit, M., Meiland, F.J.M. (2019). FACTSHEET Exergaming voor mensen met dementie: beweeg je mee? Adviezen ter bevordering van succesvolle implementatie. Amsterdam UMC, locatie VU medisch centrum, afdeling Psychiatrie. Download de factsheet.

Samenwerkingspartners

Amsterdam UMC, locatie VU medisch centrum, Vrije Universiteit, TNO, Evean, GRZ plus, Embedded Fitness, Silverfit, Hilverzorg en 20 psychogeriatrische dagcentra in Nederland

Financiering

Marie Curie Innovative Training Network (ITN) action, H2020-MSCA-ITN-2015, under grant agreement number 676265, ZonMw, Alzheimer Nederland, Stichting Dioraphte, en Stichting tot Steun VCVGZ.