Onderwijs en palliatieve zorg; hoe staat het ermee?

O²PZ en Scholing Palliatieve Zorg; twee programma’s, dezelfde stip op de horizon: alle zorgprofessionals opgeleid in palliatieve zorg. Programmamanagers Marijke Dericks (O²PZ) en Judith Hetem (Landelijk Programma Scholing Palliatieve Zorg) van Amsterdam UMC, leggen uit wat deze programma’s ook alweer inhouden, waarom opleiding in palliatieve zorg überhaupt zo belangrijk is, welke hobbels ze namen én welke successen ze inmiddels vieren.

Zoals gezegd streven beide programma’s hetzelfde na, maar de aanvliegroutes zijn anders. O²PZ beoogd palliatieve zorg onderdeel te laten zijn van alle curricula van alle zorgopleidingen, van mbo NLQF-niveau 2 Helpende, tot aan NLQF-niveau 8 Medisch Specialist. Het Landelijk Programma Scholing Palliatieve Zorg biedt een scholingsaanbod voor alle huidige zorgprofessionals die nog géén (verdiepend)onderwijs in palliatieve zorg hebben gehad.

Mijlpalen
O²PZ startte in 2018. Sindsdien zijn er flinke mijlpalen behaald. En is er heel wat in beweging is gezet. Zo is een stevig netwerk opgebouwd met ‘Onderwijsknooppunten’ met ambassadeurs gekoppeld aan de consortia palliatieve zorg. Er is een Onderwijsraamwerk palliatieve zorg 2.0 opgesteld dat onder andere als meetlat dient voor opleidingen. Daarnaast is het Onderwijsplatform op Palliaweb.nl ingericht met materialen en scholingen om het onderwerp in de opleidingen daadwerkelijk te kunnen implementeren. Ook heeft het programma, weliswaar per ongeluk, echt een merk neergezet. Wat begon als werktitel, is nu binnen de palliatieve zorg en het onderwijs, een begrip geworden. Ook binnen de onderwijsinstellingen zijn grote stappen gezet. Verschillende instellingen maakten palliatieve zorg al onderdeel van het curriculum of zijn bezig met een herziening van het curriculum, waarin palliatieve zorg wordt meegenomen. Dat geldt voor mbo en hbo, én voor het wo. Onder andere doordat in het nieuwe Raamplan Artsopleiding, de focus niet alleen ligt op genezen maar ook op kwaliteit van leven. “Maar het kost tijd”, geeft Marijke toe. “De zorgopleidingen zijn behoorlijk autonoom en bepalen zelf wat ze wel of niet aanbieden. Bovendien duurt een curriculumaanpassing jaren.”

Bewustwording
Judith: “Op dit moment hebben we dus nog te maken met een hele grote groep professionals die zich te weinig geschoold voelt op het gebied van palliatieve zorg. Terwijl de patiënt en de maatschappij dit wel van ons vragen.” Niet alleen worden mensen steeds ouder en krijgen zij te maken met (chronische) ziekten, ook de druk op de zorg is een reden dat er grote behoefte is aan passende zorg en goede palliatieve zorg. Deze verandering vraagt ook om anders kijken vanuit de zorg zelf. Meer gericht op kwaliteit van leven en niet alleen gefocust op zo lang mogelijk doorbehandelen. Bovendien bestaat er, ook onder zorgprofessionals, nog altijd verwarring over het begrip palliatieve zorg. Judith: “Het wordt vooral gelinkt aan begeleiding in de stervensfase. Maar dit is slechts een klein onderdeel van palliatieve zorg. Het reikt vele malen verder dan dat. Eigenlijk zou het ook veel eerder onderwerp van gesprek moeten zijn. Er is namelijk heel veel mee te behalen. Met name als het gaat om kwaliteit van leven. Aan die bewustwording willen we bijdragen.”

“Op dit moment hebben we dus nog te maken met een hele grote groep professionals die zich te weinig geschoold voelt op het gebied van palliatieve zorg. Terwijl de patiënt en de maatschappij dit wel van ons vragen.”

Politieke druk
Gelukkig leeft het onderwerp steeds meer en zijn er, ook internationaal, veel initiatieven en campagnes die uitleggen wat palliatieve zorg inhoudt en wat het belang ervan is. Ook in Nederland krijgt het aandacht van de politiek. Marijke: “We zijn heel blij dat er in het huidige regeerakkoord staat dat palliatieve zorg een vast onderdeel moet zijn van zorg- en medische opleidingen op mbo-, hbo- en wo-niveau. Dat het belangrijk is dat er meer kennis over is. Bovendien werd er al voor dit akkoord een motie over ingediend die door alle Kamerleden werd aangenomen. Hopelijk zorgt deze politieke druk voor het laatste zetje om palliatieve zorg onderdeel te laten zijn van alle zorgopleidingen op alle niveaus.”

Kennis en kunde
Tot die tijd dicht het programma Scholing Palliatieve Zorg dus het gat. Daarbij dient het meerdere doelen: het doorontwikkelen van een docentencompetentieprofiel, plus de (bij) scholing van zoveel mogelijk (gast)docenten in het mbo, hbo en wo, én de scholing van 3500 zorgprofessionals. Judith: “Daarbij gaat het met name om het aanleren van de basiskennis.” Dat huidige zorgprofessionals en docenten die basisscholing krijgen, is volgens Marijke zowel belangrijk voor henzelf en de patiënt, als voor de toekomstige student die wél palliatieve zorg in het curriculum heeft. “Zij gaan straks stage of coschappen lopen. Dan is het heel belangrijk dat ze terechtkomen in een omgeving waar kennis en kunde is op dat gebied.”

Het scholingsprogramma startte in 2022 en is inmiddels uitgebouwd tot een landelijk gedragen programma waarin, sinds de officiële lancering van het scholingsaanbod in september 2023, al zo’n 400 zorgprofessionals en circa 150 docenten zijn geschoold. “Best iets om trots op te zijn”, zegt Judith bescheiden.

Eyeopeners
Hoewel het twee aparte programma’s zijn, zijn er ook raakvlakken. Zo is het opbouwen van een stevig netwerk bij beide een van de belangrijkste onderdelen. Bovendien herkennen Marijke en Judith veel dezelfde hobbels en geleerde lessen. Judith: “Tijd is echt een factor. Maar, daar kun je nog zoveel interventies op doen, het kost de tijd die het kost.” Ook het creëren van draagvlak bleek nog niet makkelijk. Dat iedereen in zorgonderwijsland de plannen voor meer onderwijs en kennis over palliatieve zorg direct zou omarmen, bleek een illusie. “Dat was toch weer een eyeopener,” aldus Judith. Marijke: “We moesten blijvend benadrukken en het veld ervan overtuigen dat palliatieve zorg niet een los thema is, maar onderdeel van de gehele zorgdriepoot: preventie, curatie en palliatie.” Judith: “Maar zolang je daarbij open en met elkaar in gesprek blijft, kom je een heel eind.” Waarbij volgens Marijke wel geldt dat je gecommitteerde mensen nodig hebt. “Dat hebben we echt gemerkt, én bereikt.”

Kartrekker Amsterdam UMC
De kracht van Amsterdam UMC als kartrekker van beide programma’s is volgens Marijke vooral het innovatieve karakter, het vermogen veel mensen bij elkaar te brengen en het leggen van de verbinding tussen zorg, onderzoek en onderwijs. Judith: “En omdat Amsterdam UMC zelf geen ander belang heeft dan het bereiken van het maatschappelijk doel, kunnen wij in het speelveld van belangen de boel in beweging krijgen om dit gezamenlijk voor elkaar te krijgen.” Waarbij Marijke benadrukt dat het echt een team effort is van alle samenwerkingspartijen.

Blijvend aandacht
Vanaf november dit jaar wordt het grootste deel van O²PZ overgedragen aan het Nationaal Programma Palliatieve Zorg II (NPPZ II). Marijke blijft tot in ieder geval mei 2025 betrokken voor de uitwerking van een zijtak van het programma; de ontwikkeling van een profiel voor specialistische expertise over palliatieve zorg. Scholing Palliatieve Zorg loopt nog tot eind 2025. Idealiter is palliatieve zorg dan zo ingebed in de initiële opleidingen, dat dit programma overbodig wordt. Zowel Marijke als Judith benadrukken dat dit echter geenszins betekent dat de aandacht voor (onderwijs in) palliatieve zorg verslapt of mag verslappen, of dat er geen scholingsaanbod meer zal zijn op dit vlak. Er zal altijd bij- en nascholing nodig blijven voor verdieping en meer specialistische vraagstukken. En ook daar zullen Amsterdam UMC (Academie) en zijzelf waarschijnlijk én hopelijk, een prominente rol in spelen, verwachten beiden.