Docent in het AI-tijdperk: balans tussen technologie en menselijke maat

Generatieve AI (GenAI), zoals ChatGPT, verandert het onderwijs in rap tempo en transformeert de rol van de docent. Remco Jongkind en Erik Elings nemen de HGZO-congresdeelnemers mee in een scherpe en energieke keynote over hoe je de menselijke aspecten in didactiek behoudt in combinatie met GenAI.

Remco Jongkind

Wacht even, AI gaat echt een groot effect hebben. Het moment dat Remco Jongkind dat dacht, was toen hij – als coördinator van de bachelor thesis Geneeskunde – merkte dat studenten volop (ongeoorloofd) ChatGPT gebruikten voor hun bachelorscripties. Remco: “Als tijdens werksessies studenten aan opdrachten werkten, kreeg ik te horen: ‘ChatGPT zegt dit, klopt dat?’ of ‘Ik snap deze uitleg van ChatGPT niet, zou je …’. En dan moest ik ChatGPT controleren, in plaats van het werk van de student zelf.”

“De feedbacktool voor bachelorscripties creëert meer gelijkheid”

Remco en zijn co-spreker Erik Elings zijn werkzaam bij het Teaching & Learning Center van de faculteit Geneeskunde. In hun keynote zullen ze verkennen welke mogelijkheden er nu zijn voor GenAI in het onderwijs en waarmee je rekening moet houden. Remco: “Mensen roepen vaak ‘We moeten iets met AI’, maar er zijn drie dimensies van GenAI in het onderwijs: leren over GenAI (ofwel AI-geletterdheid), leren met GenAI (de impact op leerdoelen) en leren door GenAI (de inzet van AI-tools). Je moet eerst duidelijk krijgen op welke dimensie je vraag speelt.”

GenAI als equalizer
Samen met de expertisegroep GenAI onderzoeken Erik en Remco hoe GenAI een docent kan aanvullen of de onderwijsmogelijkheden kan uitbreiden, uitgaande van de zes hoofdrollen van een docent: assessor, facilitator, rolmodel, information provider, resource developer en planner.

Met hun collega’s hebben ze verschillende GenAI-tools ontwikkeld ter ondersteuning van deze rollen, die ze tijdens hun keynote zullen bespreken. Een daarvan is de feedbacktool voor bachelorscripties. Deze tool geeft feedback op basis van 36 criteria: zoals spellings- en structuuraspecten, de onderzoeksvraag en maatschappelijke of wetenschappelijke relevantie. Remco: “Het idee is dat studenten dankzij de tool vaker en sneller feedback krijgen ter aanvulling op de begeleider. De docent kan zich dan vooral richten op de belangrijke leerpunten met de student. Bovendien creëert de tool meer gelijkheid: studenten kunnen bij de bachelorscriptie namelijk kiezen uit zo'n 900 senior tutors en 4000 directe begeleiders, wat het lastig maakt om de kwaliteit van de feedback over de hele groep te garanderen. De AI-tool kan deze spreiding in feedbackkwaliteit verminderen.”

Human in the loop

Erik Elings

Maar de tool is zeker niet perfect, benadrukt Erik: “Het human in the loop-principe blijft leidend: de begeleider is altijd eindverantwoordelijk en de studenten moeten kritisch de feedback bekijken. We vragen hen bij twijfel de feedback met hun begeleider te bespreken, zodat die kan ingrijpen als de feedback van de GenAI-tool niet klopt.”
Een ander cruciaal onderdeel van het gebruik van GenAI is veiligheid: je wilt niet dat persoonsgegevens of intellectueel eigendom in handen vallen van ongewenste partijen. Remco: “Alle tools die wij gebruiken functioneren daarom binnen de UvA AI Chat: een veilige, AVG-proof variant op ChatGPT, waar geen training plaatsvindt op de data.”

“Laat GenAI ondersteunen, houd de mens aan het stuur”

Creatieve vaardigheden
Erik en Remco verwachten allebei dat docenten GenAI het meest zullen inzetten voor het maken van onderwijsmaterialen, zoals lesmaterialen, video’s en toetsvragen (rol: resource developer). Erik: “Een aandachtspunt bij het uitbesteden van taken is wel dat je je creatieve vaardigheden en kritisch denkvermogen wilt behouden. We merken bij veel docenten ook de angst dat de leuke taken van hun beroep wegvallen door GenAI, zoals het inzetten van je creativiteit bij het maken van een werkvorm.” Remco vult aan: “Maar je hoeft echt niet alles uit handen te geven. Je kunt GenAI ook gebruiken om mee te sparren, je eigen ideeën tegen aan te houden en juist tot creatievere werkvormen komen. Onze boodschap is dat je als docent nog steeds in controle bent.”

Beiden maken wel de kanttekening dat een docent daarnaast afhankelijk is van de mate waarin directies op efficiëntie sturen. Remco: “Ik hoop niet dat directies ongefundeerd gaan denken: mooi, we hebben GenAI, dan geven we maar twee uur voor de voorbereiding van een les in plaats van vier uur. Waardoor de kwaliteit lager wordt en het werk minder leuk. Het is belangrijk dat je de vrijheid houdt om te besluiten wat je wel en niet met GenAI doet.”

Onvervangbare menselijke rollen
Er zijn ook docentrollen waarvoor GenAI volgens Erik en Remco juist níet (volledig) geschikt is, zoals de rol van assessor en rolmodel. Remco: “De EU AI Act verbiedt dat AI de rol van assessor voor 100% overneemt. Er moet altijd een mens tussen blijven zitten. Het probleem zit in de verantwoordelijkheid als er iets fout gaat – bij wie ligt die dan? – en het feit dat we van computers een veel lagere foutmarge eisen dan van mensen. Bovendien verliest de docent, wanneer deze niet meer zelf beoordeelt, het zicht op wat de leerpunten van de studenten zijn.”

Ook de rol van rolmodel, waarbij de docent bijvoorbeeld laat zien hoe een goede arts eruitziet en hoe die zich professioneel gedraagt, is vrij lastig om aan GenAI over te laten. Erik: “GenAI kan op zich al uitstekende klinische diagnoses stellen en soms zelfs empathischer antwoorden op online medische fora dan artsen. Toch blijft complexe communicatie zoals het voeren van een slechtnieuwsgesprek iets wat mensen liever met een ander mens doen.”

Uitnodiging aan deelnemers
Erik en Remco zijn heel benieuwd hoe de deelnemers aan het congres aankijken tegen de kansen en risico’s van GenAI. Remco: “We nodigen ze uit om in een socratisch debat aan het eind van de presentatie kritisch na te denken over hun eigen rol als docent. Wat vinden zij zelf essentiële menselijke didactiek? En wat denken ze te kunnen overlaten aan GenAI?” Remco: “Dus kom naar het HGZO-congres en discussieer mee over hoe de docent van de toekomst eruitziet!”