Morele dilemma’s en wetgeving in de zorg, hoe ga je daarmee om?

Als je in de zorg werkt maak je soms situaties mee, waarbij het niet meteen duidelijk is wat wettelijk is toegestaan. Daarnaast kunnen er ethische kwesties zijn, waarbij dilemma’s kunnen ontstaan. Monique Panneman, programma- coördinator opleiden bij Amsterdam UMC en gespreksleider moreel beraad en Ingrid Christiaans, jurist en opleider, trainer en docent bij Amsterdam UMC, behandelen belangrijke kennis hieromtrent tijdens de bijscholing Recht & Ethiek.

Noodzakelijke kennis

Ingrid Christiaans

Ingrid constateert vanuit haar ervaring als vakdocent dat veelal (noodzakelijke) basiskennis rondom gezondheidsrecht bij zorgprofessionals is verwaterd, of niet aanwezig. “Denk bijvoorbeeld aan privacy en geheimhouding; het wel of niet delen van informatie”, licht Ingrid toe, “of zelfbeschikking, waarbij je moet denken aan grenzen en consequenties, het einde van leven, niet beginnen met of staken van een behandeling, euthanasie.”

"De cursus biedt handvatten om het onderbuikgevoel dat wordt ervaren te kunnen onderzoeken en opties voor handelen of besluitvorming te
formuleren.”

Reflecteren met collega’s
Monique ervaart als gespreksleider moreel beraad dat zorgprofessionals het waarderen om samen ethische dilemma’s te onderzoeken en stil te staan bij hun persoonlijke en professionele waarden. “Deelnemers zijn onzeker over sommige kwesties en vinden het heel prettig om de tijd te nemen om samen met collega’s te reflecteren op specifieke situaties; dat vinden ze tegelijkertijd ook best lastig. De cursus biedt ze handvatten om het onderbuikgevoel dat ze ervaren te kunnen onderzoeken en vervolgens opties voor handelen of besluitvorming te formuleren.”

Praktijkgericht
Tijdens de bijscholing, die is bedoeld voor verpleegkundigen en andere zorgprofessionals, gaan de cursisten praktijkgericht aan de slag met de juridische actualiteit en de vragen die ze hebben. Ingrid: “Dit kunnen inhoudelijke vragen zijn, maar ook de dilemma’s die zich opwerpen bij de toepassing van wet- en regelgeving.” De deelnemers brengen vooraf eigen casussen in, zodat moeilijkheden waar ze mee worstelen kunnen worden onderzocht en besproken.

Moreel beraad
“In het tweede onderdeel bespreken we met elkaar een moreel dilemma, dat de deelnemers ook zelf inbrengen”, zegt Monique. “Dit doen we aan de hand van een moreel beraad. Tijdens een moreel beraad denk je samen in een groep na over een moreel vraagstuk uit de dagelijkse praktijk. Onder leiding van een getrainde en onafhankelijke gespreksleider onderzoek je samen een centrale morele vraag, door verschillende standpunten en perspectieven in kaart te brengen. Uiteindelijk, nadat alle overwegingen zijn meegenomen, kijkt de groep samen welke oplossing het beste past. Dan wordt ook bepaald welke acties door wie uitgezet kunnen gaan worden. Centraal staat een respectvolle dialoog en verder denken dan je eigen mening.”

Monique Panneman

Monique benadrukt dat een moreel beraad kan zorgen voor meer begrip voor verschillende standpunten: “Het kan inzicht geven in (soortgelijke) casussen die in de toekomst mogelijk voorkomen en het kan helpen bij het bedenken van alternatieve handelingsopties of creatieve compromissen. Daarnaast kan het zorgprofessionals en hun team sterken bij het maken van lastige beslissingen.”

Aanbod gezondheidsrecht en ethiek
De cursus bestond nog niet als bijscholing. Ingrid: “Uiteraard is Gezondheidsrecht en ethiek wel onderdeel van de geneeskundeopleiding en andere medische opleidingen. Dit wordt vanuit de medische specialistische vervolgopleidingen specifiek voor Aiossen verzorgd. Ook wordt er intern binnen Amsterdam UMC ethiekondersteuning* aan alle afdelingen aangeboden.”

Monique: “Moreel beraad is veelal een vast onderdeel van de medische ondersteunende en verpleegkundige vervolgopleidingen, net als gezondheidsrecht of juridische aspecten, maar het wordt dan niet met elkaar gecombineerd. Deze cursus biedt de mogelijkheid om de ervaren knelpunten in de praktijk zowel moreel als juridisch te bespreken en staat open voor elke zorgverlener die een juridisch & ethisch vraagstuk ervaart.

Voorbeeldcase
Op de vraag of Monique en Ingrid een voorbeeld kunnen noemen van een case, beschrijven zij de volgende kwestie: “Een patiënt in de 90, dement, heeft haar heup gebroken. Het behandelbeleid is opereren. Voor verpleegkundigen, maar ook operatieassistenten en anesthesiemedewerkers, voelt dit niet goed. Patiënte heeft geen idee waar ze is, de kans dat ze overlijdt aan complicaties is groot, met en zonder operatie. Voegt de operatie kwaliteit van leven toe, of is het beter om haar niet te opereren en het haar comfortabel te maken, bijvoorbeeld zodat de familie nog ‘quality-time’ heeft? Kortom, moet je deze patiënt nog wel willen opereren, is dit het beste beleid en wie gaat daarover? Welke rechten hebben deze patiënt of haar familieleden? Kan de patiënt wel toestemming geven, nu zij dement is? Daar gaan de deelnemers dan mee aan de slag”.

Onderdeel professionaliteit
“Je ontkomt als zorgprofessional niet aan morele standpunten en veronderstellingen”, zegt Monique, “het is onderdeel van je professionaliteit. Moreel beraad is een vorm om met die morele dimensie om te (leren) gaan”. Ingrid: “Juridische aspecten geven je inzicht in de rechten en plichten van de patiënt, van jou als zorgprofessional en de samenhang daarvan met ‘goede zorg’. Dit inzicht helpt je om keuzes te maken bij je handelen als professional.”